Portret schilderen is gevaarlijk voor je sociale leven
De beroemde portretschilder John Singer Sargent zei eens: “ Every time I paint a portrait I lose a friend“. Het overkomt alle portretschilders weleens dat ze een portret laten zien aan het model en merken dat het deze niet tevreden is. De kunstenaar vindt het portret lijken, maar de geschilderde persoon herkent zich er niet in. Ook gebeurt het regelmatig dat de geschilderde persoon vindt dat het portret meer op een familielid van hen lijkt, dan op henzelf. Zo vond bijvoorbeeld zanger Frank Boeijen in het TV programma “Sterren op het doek” dat één van de door de kandidaten van hem gemaakte portretschilderijen eigenlijk meer op zijn broer leek. Toch hij just dat schilderij uit om mee naar huis te nemen. Hij zat er blijkbaar niet mee en voelde zich met het schilderij verbonden.
Moet een portret lijken?
Moet een portret lijken? Een eeuwige vraag. Kunstcritici vinden in het algemeen dat de gelijkenis minder belangrijk is dan het schilderij zelf. Een goed schilderij, dat is waar het om draait.
In mijn afstudeerjaar op de Wackers academie heb ik meer dan 30 portretten geschilderd van mijn oudste zoon, Edo. Ik wilde de portretten op verschillende manieren maken, van klassiek tot modern. Ik probeerde van alles uit en liet me inspireren door verschillende bekende schilders. Bij sommige portretten stelde ik gelijkenis achter ten opzichte van andere doelen zoals bijvoorbeeld compositie, verhaal, expressie etc. Edo was een goed model, hij vond het niet erg, wat ik er ook van maakte. (Ik maakte het echter niet zo bont als bijvoorbeeld Picasso die op het voorhoofd van zijn vrouwen zonder aarzeling een penis “plakte”). Ik slaagde voor mijn examen (cum laude zelfs) en van de portretten van Edo maakte ik een boekje dat ik aan anderen liet zien. Sommigen mensen hadden snel een oordeel klaar: dit portret is goed, hij lijkt goed en dat andere is niet goed, want hij lijkt niet helemaal. De examencommissie kende mijn model niet en was daar helemaal niet mee bezig. Ze keken naar de kwaliteit van de schilderijen.
Twee portretten van Edo uit de afstudeer serie uit 2013
Lijken beroemde portretten?
Wij weten niet hoe de Mona Lisa of het “meisje met de parel” er echt uitzagen. Er zijn namelijk geen foto’s van deze vrouwen. Dit maakt ons ook niet veel uit, we bewonderen de schilderijen, en de vrouwen zijn zelfs historische figuren geworden.
In het verleden, zeker nog voor de fotografie, lieten voorname en rijke mensen vaak een portret van zichzelf schilderen als nalatenschap en een document van hun bestaan. Ze kozen dan de beste schilder die zij konden betalen. Wij denken nu dat ze er net zo hebben uitgezien als zij op die schilderijen uitgebeeld zijn, maar weten natuurlijk niet zeker of dit ook geval is.
Van de schilders die leefden na de komst van fotografie kunnen we beter vergelijken en weten we dat ze vaak veel vrijheid namen bij het portreteren. Zoals bijvooreeld in het portret van Adele Bloch Bauer, gemaakt door Gustav Klimt. Zie het portret en een foto van desbetreffende dame hieronder:
Ook Picasso nam veelvrijheid bij het portreteren van Dora Mar, één van zijn grote liefdes. Zie hieronder.
In beide voorbeelden is er sprake van de interpretatie en eigen beleving van de schilder, maar er is in beide gevallen ook sprake van gelijkenis (hoe gek het portret van Picasso ook is).
Koninginnen worden ook vaak geportretteerd. Tegenwoordig kennen wij hun uiterlijk goed van de TV en foto’s. Hieronder een zeer bekend staatsieportret van Beatrix, gemaakt door Carla Rodenberg, waar zij mooi is afgebeeld en waar ook de kleuren van de Nederlandse vlag subtiel in zijn verwerkt.
Het portret van Beatrix geamakt door de bekende Belgische schilder Luc Tuymans is daarintegen niet echt iets wat je een staatsieportret zou noemen. De koningin ziet er moe uit en is meer afgebeeld als mens dan als monarch.
Het portret van Queen Elisabeth door de beroemde Britse schilder Lucian Freud is ook niet flatteus en de koningin is nog het meest herkenbaar aan de kroon die zij draagt. Het portretje is ( de afmetingen zijn maar: ) is door de beroemde maker echter heel bekend. Wat de koningin daar zelf van vind is mij niet bekend.
Als we onszelf maar mooi vinden
Bijna alle mensen willen ‘voordelig’ geschilderd worden en hopen of vragen er zelfs om dat sommige van hun eigenschappen niet te veel benadrukt worden en andere juist wel. Doen wij dit immers niet allemaal bij het nemen van selfies door onszelf net vanuit een hoek te fotograferen die we het mooist vinden. Er zitten zelfs apps op onze smartphone die ons mooier maken door bijvoorbeeld onze ogen te vergroten.
Alle foto’s waarop wij onszelf niet mooi vinden, vernietigen we en we bewaren en delen de foto’s waar wij jonger, dunner, mooier zijn.
Het is interessant dat bij “Sterren op het doek”, de BNers in het begin van het programma vaak zeggen dat zij niet het meest gelijkende portret gaan uitkiezen maar het mooiste schilderij, origineel en artistiek. In de praktijk kiezen ze echter bijna altijd voor het gelijkende portret.
Hoe moet jouw portretschilderij eruitzien? Als het je leuk lijkt om een portret te laten schilderen, neem dan contact met me op!
